Wpływ menopauzy na osteoporozę – co robić, gdy kości stają się słabe?

Demineralizacja kości jest naturalnym procesem, który przyspiesza na starość. Zbyt duże odwapnienie kości może prowadzić do osteoporozy – ciężkiej choroby układu szkieletowego. Dlaczego tak się dzieje i jaki wpływ na osteoporozę ma menopauza?

 

Co to jest osteoporoza i jakie są jej objawy?

Osteoporoza jest podstępną chorobą, gdyż rozwija się przez wiele lat, początkowo nie dając jawnych objawów. Do demineralizacji kości dochodzi stopniowo, a proces ten przyspiesza po 50.-60. roku życia. W wyniku procesów ucieczki minerałów, głównie wapnia, tkanka kostna staje się rozrzedzona, co charakteryzuje się jej ścieńczeniem oraz zmniejszeniem ilości beleczek kostnych kości gąbczastej. Kość staje się osłabiona, a po osiągnięciu pewnej granicy, po której bardzo łatwo dochodzi do złamań, zaczyna się osteoporoza.

Zmniejszenie masy kostnej dotyczy całego szkieletu, ale można wyróżnić kilka miejsc szczególnie narażonych na złamania osteoporotyczne, przede wszystkim: szyjkę kości udowej, żebra, kręgi w okolicy piersiowo-lędźwiowej i kości promieniowej. Te kości najczęściej ulegają złamaniom pod wpływem osteoporozy.

 

„Uogólniona choroba szkieletu polegająca na zmniejszeniu się gęstości mineralnej kości i zaburzeniu ich mikroarchitektury, prowadzących do wzmożonej łamliwości szkieletu i zwiększonego ryzyka złamań”– Definicja osteoporozy wg Światowej Organizacji Zdrowia

Osteoporoza nie jest jedynie przykrą dolegliwością, lecz bardzo poważnym schorzeniem, którego komplikacje mogą stanowić zagrożenie dla życia. Niektóre złamania mogą mieć skutki śmiertelne lub znacznie pogarszające jakość życia np. poprzez unieruchomienie chorego. W przebiegu złamania kości udowej w ciągu roku umiera co piąta osoba, a 50% nie wraca do wcześniejszej sprawności.

Przyczyny osteoporozy

Można wyróżnić osteoporozę pierwotną i wtórną. Ta pierwsza związana jest z procesami starzenia się układu szkieletowego, ta druga z chorobami i przyjmowaniem leków.

Osteoporoza pierwotna charakterystyczna jest dla osób w podeszłym wieku i kobiet po menopauzie, u których szybciej dochodzi do demineralizacji w wyniku zmian w gospodarce hormonalnej. Uznaje się, że panie narażone są na osteoporozę już w wieku około 40. lat, podczas gdy u mężczyzn ten proces rozpoczyna się nieco później, mniej więcej po ukończeniu 45. r.ż. Na przyspieszenie demineralizacji kości mają wpływ również inne czynniki:

• palenie wyrobów tytoniowych,
• nadużywanie alkoholu,
• siedzący tryb życia,
• dieta uboga w wapń i witaminę D,
• zbyt rzadkie wychodzenie na słońce.

Osteoporoza wtórna może się rozwinąć w każdym wieku i jest efektem niektórych chorób, np. cukrzycy, nadczynności tarczycy, zaburzeń wchłaniania wapnia czy chorób reumatycznych. Leki takie jak: heparyna, środki przeciwpadaczkowe, glikokortykosteroidy mogą wpływać na wcześniejszy rozwój osteoporozy.

Menopauza a osteoporoza

Powyżej wspomnieliśmy, że panie są bardziej narażone na osteoporozę. Dlaczego tak się dzieje? Otóż… wszystkiemu winne są hormony. Estrogeny biorą udział między innymi w regulacji gospodarki wapniowej organizmu. Zmniejszone działanie estrogenów u kobiet po menopauzie ma wpływ na zwiększoną resorpcję kości, co prowadzi do wzrostu stężenia wapnia we krwi, a to z kolei do ograniczenia syntezy 1-25-hydroksycholecalcyferolu (aktywnej formy wit. D).

Ponieważ witamina D jest niezbędna do prawidłowego wchłaniania wapnia z układu pokarmowego, dochodzi do sprzężenia zwrotnego – wapń nie może być absorbowany ze względu na niski poziom wit. D, dlatego jego niedobory pobierane są z kości, w których uwięzione jest 99% Ca. Niemniej istotna w tym procesie jest rola witaminy K2, bez której wapń nie byłby lokowany w układzie kostnym, lecz kierowany do tętnic, przyczyniając się do zwapnienia naczyń krwionośnych, miażdżycy oraz osteoporozy.

Estrogeny bezpośrednio wpływają na metabolizm kości, pobudzają osteoblasty do produkcji białek i hamują aktywność osteoklastów.

Jak z wiekiem zmienia się gospodarka wapniowa?

• Organizm dziecka i młodego człowieka w wieku do 25 lat absorbuje nawet 75% spożywanego wapnia.

• Po ukończeniu 25. r.ż, czyli po okresie wzrostu i formowania szkieletu absorpcja wapnia z przewodu pokarmowego wynosi zaledwie 20-30% .

• Po 35. r.ż wchłanianie wapnia spada do poziomu 15%.

U kobiet po menopauzie powstaje ujemny bilans wapniowy, w wyniku którego dochodzi do demineralizacji kości i osteoporozy.

 

Wapń, witamina D i K2 – nierozłączne w służbie ochrony kości

Wiadomo, że wapń jest budulcem kości. A jaką odgrywa w tym rolę witamina D? Transport aktywny wapnia z przewodu pokarmowego odbywa się przy czynnym udziale witaminy D, pobudzającej syntezę białka wiążącego wapń. W normalnych warunkach organizm przyswaja 20-40% całego spożytego wapnia, ale przy niedoborach wit. D, wartość ta może spaść nawet poniżej 10%.

Z kolei witamina K2 (menachinon) bierze udział w transporcie Ca do kości i zapobiega jego odkładaniu się w naczyniach krwionośnych. Na tym polega paradoks wapnia, że sam, bez kluczowych substancji pomocniczych (wit. D i K2) bardziej szkodzi niż pomaga. Ponieważ witamina K2 nie podlega recyklingowi, niezbędne jest jej regularne dostarczanie wraz z pożywieniem lub suplementami.
Według zaleceń Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie, dzienne spożycie wapnia przez kobiety po menopauzie powinno wynosić 900-1100 mg dobę, a Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca nawet 1500 mg na dobę. Do tego równolegle należy przyjmować witaminę D w dawce 800-2000 IU/dobę (20-50µg/d) oraz witaminę K2 w dawce 45-120 µg/dobę, a kobiety po menopauzie nawet do 220 µg/dobę.

Naturalne sposoby leczenia osteoporozy

Lepiej zapobiegać niż leczyć. Pierwszym i najważniejszym krokiem w kierunku zdrowych i mocnych kości w podeszłym wieku jest profilaktyka osteoporozy. W tym celu należy poważnie podchodzić do diety i dbać o to, by z pożywieniem dostarczać odpowiednią ilość wapnia, witaminy D oraz K2.
Najwięcej wapnia jest w produktach mlecznych i nabiałowych, ale również w niektórych roślinach i rybach.

Najwięcej witaminy D można uzyskać po prostu opalając się na słońcu, gdyż pod wpływem promieniowania UV-B w procesie syntezy skórnej wytwarzana jest naturalna witamina D. Aby jednak proces ten był wydajny, wymagana jest regularna ekspozycja na słońce przynajmniej przez kwadrans 18% powierzchni ciała. Polska znajduje się w strefie geograficznej o niewielkim nasłonecznieniu, a ilość przedostających się promieni UV-B przez warstwę atmosfery, jest wystarczająca dla zainicjowania syntezy skórnej tylko od końca kwietnia do początku września. Dlatego niezbędna jest zbilansowana dieta zoptymalizowana pod dostarczanie wit. D oraz dodatkowa jej suplementacja zgodnie z wytycznymi opracowania „Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r.”

Profilaktyka osteoporozy jest niezwykle ważna, ponieważ rozwiniętej osteoporozy pierwotnej nie da się całkowicie wyleczyć. Można jedynie zapobiegać dalszemu rozwojowi choroby oraz, do pewnego stopnia, wzmacniać kości i uzupełniać braki mineralne. Dzieje się tak, ponieważ osteoporoza zachodzi w wyniku procesów starzenia się organizmu. Dbając jednak o odpowiednią dietę i uzupełniając braki wapnia oraz witaminy D można w znacznym stopniu opóźnić proces demineralizacji szkieletu.

Leczenie osteoporozy wtórnej polega przede wszystkim na usunięciu czynnika powodującego chorobę. Odwapnienie kości związane ze stosowaniem leków lub przebytymi chorobami wymaga specjalistycznego leczenia i obserwacji lekarza. Nigdy nie wolno samemu decydować o odstawieniu leków. Wyleczenie osteoporozy wtórnej jest zależne od wywołującej ją choroby, a chorzy powinni regularnie kontrolować gospodarkę wapniowo-fosforanową.

W leczeniu osteoporozy bardzo istotną rolę odgrywa wysiłek fizyczny, gdyż regularne ćwiczenia pozwalają utrzymać dobrą kondycję całego organizmu, pobudzają układ krwionośny i zwiększają aktywność osteoblastów, czyli komórek budulcowych kości. Ponadto należy ograniczyć picie kawy i obowiązuje restrykcyjny zakaz palenia wyrobów tytoniowych i picia alkoholu, gdyż używki te ograniczają wchłanianie Ca z układu pokarmowego.

 

Ratunku, czy osteoporoza mnie dotyczy?

Osteoporoza jest podstępną, długo rozwijającą się chorobą, nie dającą objawów w początkowej fazie. Dlatego jeżeli jesteś kobietą w wieku postmenopauzalnym, zachęcamy do wykonania badań diagnostycznych: densytometrii i RTG, które umożliwiają wczesne wykrycie zmian w strukturze kości.

 

Źródła:

1. mgr Aldona Marcinkowska, „Menopauza a osteoporoza”, diag.pl, https://diag.pl/pacjent/menopauza-a-osteoporoza/

2. Dr n. med. Andrzej sawicki endokrynolog konsultant centrum medycznego synexus, „Osteoporoza – choroba kobiet po menopauzie”, http://doktorsawicki.pl/osteoporoza.pdf

3. John A. Kanis, MD, Jean-Yves Reginster, MD PhD, „Europejskie wskazówki do rozpoznawania i leczenia osteoporozy u kobiet po menopauzie – jakie jest przesłanie dla praktyki klinicznej?”, mp.pl, https://www.mp.pl/reumatologia/wytyczne/41105,europejskie-wskazowki-do-rozpoznawania-i-leczenia-osteoporozy-u-kobiet-po-menopauzie-jakie-jest-przeslanie-dla-praktyki-klinicznej

4. Barbara Grzechocińska, „Problemy okresu menopauzy. Możliwości terapii”, Medycyna Rodzinna 2/2004, s. 55-60, http://www.czytelniamedyczna.pl/512,problemy-okresu-menopauzy-mozliwosci-terapii.html

5. Ewa Marcinowska-Suchowierska, Edward Czerwiński, Janusz Badurski, Magdalena Walicka1, Marek Tałałaj, „Osteoporoza – diagnostyka i terapia u osób starszych”, Postępy Nauk Medycznych 5/2011, s. 410-423, http://www.czytelniamedyczna.pl/3658,osteoporoza-diagnostyka-i-terapia-u-osob-starszych.html

6. lek. Zofia Guła, dr med. Mariusz Korkosz, „Osteoporoza”, mp.pl, https://reumatologia.mp.pl/choroby/64948,osteoporoza

7. „Witamina K2, mało znana witamina która może ocalić zdrowie”, https://www.naturalna-medycyna.com.pl/witamina-k2-malo-znana-witamina-ktora-moze-ocalic-zdrowie-witamina-k2.html